1. "NIC NIE ROZWALAM - ALE WSZYSTKO NOWE BUDUJĘ"
W prowadzonym przez Słowackiego w latach 1847-1849 [Dzienniku], pośród nieuporządkowanych marginaliów, stylizowanych przypowieści, autografów wierszy, doniesień prasowych i rysunków diagramatycznych, odnajdziemy również szereg zapisków, które w sposób sylwiczny ujawniają główne pryncypia twórczości genezyjskiej. Poeta notuje:
- Język stworzyć narodowi jest to szatańska przysługa. Wkrótce z formy wydobyć się nie może, leniwieje duchem i łatwość tłumaczenia się bierze za obfitość myśli (X 639).
Wydaje się, że Słowacki kształtuje w ostatnim okresie twórczości zadziwiający idiolekt retoryczny nie tyle w oparciu o powstały ex nihilo wzorzec, ile korzysta raczej z istniejących, zadomowionych w świadomości audytorium paradygmatów językowych (tradycjonalizm), które zostają wszakże poddane poetyckiej unifikacji i zyskują dzięki temu wyjątkowy kształt perswazyjny (nowatorstwo). Dlatego właśnie język pism genezyjskich stanowi, najogólniej rzecz ujmując, rezultat wzajemnego oddziaływania kilku niewspółmiernych porządków werbalnych. Czyż sam poeta, krytykując "mglistość mistyczną" (XII 198), "systemata filozofii" (X 297), "retoryczne szermierstwo" (X 285) i "wątłość dzieła" (XII 195), nie wskazał bezwiednie na możliwość rozpoznania odmiennych struktur słownych w obrębie jednolitego z pozoru dyskursu? W poszczególnych fragmentach Samuela Zborowskiego zetkniemy się przecież z połączeniem revelatio (doświadczenie epifaniczne), interpretatio (rozważania metafizyczne) oraz persuasio (działalność retoryczna). Dynamicznemu współistnieniu tych porządków nadaje poeta równie dynamiczną w zamierzeniu formę scriptum (twórczość literacka), ponawiając wielokrotnie moderację wcześniej przerwanych wypowiedzi (correctio) i pozostawiając rozliczne warianty tekstu.
Mówiąc krótko, "wiara widząca" (X 362), uzyskana przez Słowackiego na drodze objawienia (revelatio) i przełożona na kategorie abstrakcyjne, staje się podstawą "wiedzy duchowej" (X 367), która dąży do objaśnienia (interpretatio) rzeczywistości metodą rozumowań dedukcyjnych, mając zarazem na względzie akces odbiorców do treści przekazywanych (persuasio) przy udziale technik retorycznej argumentacji, a ponadto weryfikowanych (correctio) w materii językowej. Jak widać, poeta bezustannie eksploruje oraz integruje zasoby różnych typów werbalnej ekspresji. Aby zatem w pełni prześledzić perswazyjne oddziaływanie pism Słowackiego, należy wpierw ukazać odrębne właściwości zharmonizowanych zabiegów językowych, w wyniku których uobecniają się w dziełach genezyjskich nie tylko przeżycia mistyczne, refleksje teologiczne bądź praktyki krasomówcze, ale przede wszystkim poetyckie zmagania z "ograniczeniem formy i czasu" (X 370).